Kỹ thuật nuôi chim trĩ

1. Chọn Giống:

Dựa vào đặc điểm cơ thể để phân biệt chim trống , mái :
Ở cùng lứa tuổi Chim trĩ trống thường có ngoại hình lớn hơn chim trĩ mái . Lúc còn nhỏ rất khó phân biệt chủ yếu dựa vào cảm quan nghề nghiệp và một số biểu hiện nhỏ về sự khác biệt trong tập tính sinh hoạt và ngoại hình chim. Có thể phân biệt bằng mắt thường qua việc so sánh kích thước cơ thể, chiều cao chân, hoặc lỗ huyệt. Khi bước vào thời kỳ 2 – 3 tháng tuổi chim trống có biểu hiện chuyển dần màu lông từ lâu nhạt sang màu đỏ pha ,lúc này trọng lượng và chiều dài cơ thể lớn hơn chim mái rõ rệt. Trên cổ chim trống hình thành tuyến lông màu đồng phía dưới là màu xanh lá cây hoặc màu tím sáng. Kế tiếp xuất hiện 1 vòng lông cổ màu trắng (thường gọi là Trĩ Đỏ Khoang Cổ Trắng). Lông đuôi có màu đỏ và màu hạt dẻ pha trộn với các vệt đen hoặc trắng nhạt. Trên má hình thành hai mào đỏ và hai chỏm lông sừng màu xanh thẫm. Chim Trống trưởng thành có thể nặng tới 1,5 – 2 kg, lông đuôi có thể đạt 0,4 – 0,6 m, tùy theo chế độ chăm sóc và mật độ nuôi thả.
Chim mái có kích thước nhỏ hơn chim trống. Sau khi thay lông ở thời kỳ 3 – 5 tháng tuổi chim mái sẽ ổn định ở bộ lông màu tối có những đốm đen, pha lẫn màu hạt dẻ. Chim mái có đuôi ngắn hơn chim trống, trọng lượng bình quân của một chim mái trưởng thành khoảng 0,7 – 1,3 kg/con.

Trong môi trường tự nhiên một chim trĩ đực thường quàn lý và giao phối với rất nhiều chim mái. Với bản tính rất hăng về dục vọng 1 chim trĩ trống có thể đạp liên hồi nhiều chim trĩ mái trong một thời gian ngắn. Chúng tôi đã quan sát và ghi nhận lại có những thời điểm chỉ trong thời gian chưa đầy 5 phút một chim trĩ đực đã đạp liên hồi tới 4 lần/3 chim mái. Với tốc độ và sự uy hiếp rất mạnh đối phương nên việc nuôi ghép 1 trĩ đực và 1 chim mái để sinh sản là điều tối kỵ. Chim mái sẽ thường xuyên rơi vào trạng thái hoảng loạn, bị dập trứng, hoặc lồi Zoong (tuột hậu môn) đôi khi có vấn đề về tâm, sinh lý ảnh hưởng nghiêm trong đến thế hệ chim mới sinh ra. Tuy nhiên nuôi với tỷ lệ mái quá nhiều cũng không tốt cho chim trống và chất lượng phôi trứng. Qua nghiên cứu thực nghiệm Vườn Chim Việt đã ổn định đàn chim bố mẹ sinh sản theo tỷ lệ 1 trống + 3 mái .

Việc nuôi chim trĩ đỏ ở thời kỳ còn nhỏ thường gặp một số khó khăn nhất định liên quan đến chế độ dinh dưỡng, điều kiện môi trường đặc biệt là khâu vận chuyển. Vì vậy, những người mới nuôi hoặc chưa có kinh nghiệm nuôi trĩ đỏ nên hạn chế việc đầu tư mua con giống size nhỏ. Người mua nên chọn mua những cá thể chim ở thời kỳ 3 – 5 tháng tuổi hoặc chim hậu bị.
Chọn chim trống có ngoại hình to, cao, đuôi dài, lông mượt, trường chim, dáng khỏe mạnh, lanh lợi. Nếu ở thời kỳ trưởng thành chim trống luôn trong tư thế nghiêng mình sung trận
Chim mái: bầu chim, nở hậu, không dị hình, dị tật. Nên mua chim ở những cơ sở gây nuôi uy tín và có nhiều năm kinh nghiệm để lựa được những cá thể chim khỏe mạnh, không bị đồng huyết, cũng như được tư vẫn về kỹ thuật gây nuôi.
Một điểm đáng lưu ý: hiện nay chim trĩ đỏ vẫn nằm trong danh mục động vật hoang dã nên việc gây nuôi vẫn phải có khai báo với chi cục kiểm lâm sở tại. Phần lớn các cở sở nhân giống tự phát trên cả nước hiện vẫn chưa được đăng ký gây nuôi. Đây cũng là một vấn đề khó khăn trong công tác quản lý đối với các cơ quan hữu quan cũng như việc vận chuyển, buôn bán cho các hộ dân. Bà con nên tìm đến các cơ sở gây nuôi được cấp phép để mua con giống với nguồn gốc hợp lệ. Tránh mua trôi nổi trên thị trường sẽ gặp phải không ít khó khăn trong khâu vận chuyển cũng như công tác nhân giống và tiêu thụ sản phẩm về sau.

2) Kỹ Thuật làm chuồng trại

Chim trĩ thích nghi tốt ở nhiều điều kiện địa hình và vùng khí hậu. Việc làm chuồng trại nuôi chim trĩ khá đơn giản bà con có thể tận dụng các khu chuồng nuôi cũ, hoặc nhà kho, xưởng. Sau đó cải tạo lại miễn sao đảm bảo vệ sinh thoáng mát và kín để chim không bay đi mất

Với chim non từ 1 – 3 tháng tuổi: nuôi, úm trong chuồng lưới mắt cáo, hoặc dải chấu, hạn chế tiếp đất. Nuôi ở nơi kín gió và đảm bảo tốt nhất về công tác vệ sinh và cách ly phòng ngừa bệnh dịch. Hạn chế cho người lạ hoặc vật nuôi khác tiếp cận.
+ Mật độ nuôi úm trong chuồng nhỏ 

Chim 0 – 30 ngày tuổi: 40 – 15 con/m²
Chim 30 – 60 ngày tuổi : 12 – 6 con/m²
Chim 60 – 90 ngày tuổi : 4 – 2 con/m²
Sau 90 ngày tuổi có thể đưa chim ra chuồng lớn với mật độ nuôi 1 – 2 con/m²
+ Làm chuồng cho chim lớn :
Lên chia chuồng thành nhiều ô khác nhau để tiện cho công tác quản lý và theo dõi bệnh tật cũng như quá trình sinh trưởng và phát triển của chim. Nếu làm chuồng mới để nuôi chim sinh sản có thể thiết kế theo khung cơ bản sau :
Rộng ngang: 3,5 m x dài 6 m x cao 2,5 – 2,8 m.
Với diện tích ô chuồng này có thể nuôi được 20 – 25 cá thể chim bố mẹ sinh sản, hoặc 30 – 40 cá thể chim hậu bị
Tường vây có thể xây hoặc dùng lưới B 40, lưới mắt cáo. Trên lóc sử dụng các loại tấm lợp broxi măng hoặc vật liệu rẻ tiền sẵn có tại địa phương. Miễn sao đảm bảo chim không thoát ra ngoài.
Nền chuồng được dải một phần hoặc toàn bộ cát (sử dụng loại cát vàng) để chim tắm cát và làm ổ đẻ. Phần còn lại có thể sự dụng bằng nền bê tông hoặc trồng cỏ trong khoảng sân chơi. Mái che có thể lập toàn phần hoặc bán phần miễn sao đảm bảo thoáng về mùa hè, ấm về mùa đông. Với các địa phương khu vực phía bắc thường có rét đậm rét hại vào mùa đông hoặc sương muối. Nên che chắn cẩn thận toàn bộ chuồng nuôi bằng vải bạt và thắp điện sưởi để tránh rét cho chim. Với các tỉnh khu vực phía Nam và Tây nguyên nơi khi hậu nóng ấm quanh năm hạn chế phải che phủ chuồng trại hơn. Tuy nhiên nên lưu ý đến các đợt mưa tạt, gió lùa vì đây là những thời điểm chim dễ mắc các bệnh về hô hấp, tiêu chảy …

Lưu ý : Thường xuyên vệ sinh chuồng trại định kỳ 2 – 3 lần/ tuần. Phun thuốc khử trùng định kỳ. Thường xuyên kiểm tra để loại bỏ các vật sắc, nhọn, sợi nilong trong khu vực nuôi đề phòng chim ăn phải sẽ dẫn đến thủng diều và chết.
Trong thời gian qua trên các diễn đàn mạng và truyền hình có giới thiệu 1 số mô hình nuôi chim trĩ đạt hiệu quả cao. Tuy nhiên cách thiết kế chuồng trại thường theo phương thức chia nhiều ô với kích thước rất nhỏ, mỗi ô chỉ nuôi từ 1 – 4 cá thể (ghép bộ ). Cách làm này tuy hạn chế được việc chim đánh, mổ nhau nhau nhưng lại tốn kém rất nhiều trong khâu thiết kế chuồng trại, máng ăn cũng như công chăm só. Mô hình ghép cặp chỉ thích nghi với điều kiện nuôi kiểng hoặc diện tích đất nhỏ. Tuỳ mục đích, quy mô sản xuất bà con có thể lựa chọn cách thiết kế chuồng trại sao cho phù hợp nhất với điều kiện sẵn có mà vẫn đảm bảo được yếu tố kỹ thuật trong việc quản lý và chăm sóc chim.

3) Thời kỳ đẻ trứng và kỹ thuật ấp nở 

Chim trĩ giống bình quân sau khi nuôi đến 8 tháng tuổi có thể đẻ trứng. Thời gian đẻ thường từ đầu tháng 1 âm lịch đến khoảng tháng 4 âm lịch. Sau đó chim trĩ ngừng đẻ khoảng 1 tháng rồi tiếp tục đẻ lứa thứ 2 đến khoảng tháng 8 âm lịch thì nghỉ. Bình quân mỗi năm 1 chim mái có thể đẻ từ 68 – 80 trứng. Với các tỉnh phía bắc nước ta nơi có mùa đông lạnh và kéo dài chim thường đẻ muôn hợn. Thường mùa đẻ chỉ bắt đầu khi vào mùa xuân ấp áp. Các tỉnh khu vực phía Nam nơi có thời tiết nắng ấm mùa đẻ của chim trĩ thường sớm hơn và kéo dài hơn. Ngoài ra số trứng, thời gian đẻ còn phụ thuộc vào kỹ thuật nuôi, chế độ cho ăn và quản lý vật nuôi. Nếu cho ăn tăng lượng đạm động vật, canxi và sử dụng 1 số tác nhân phụ có thể cho chim trĩ đẻ 2 quả/ngày hoặc đẻ quanh năm theo ý thích của người nuôi. Tuy nhiên phương pháp này chỉ áp dụng cho trường hợp khai thác trứng chim trĩ làm thương phẩm. Việc nhân giống chim không nên áp dụng, sẽ ảnh hưởng tới sức khỏe sinh sản của chim bố mẹ cũng như chất lượng con giống sinh ra.
Chim trĩ trong tự nhiên không tự ấp trứng, chim thường đẻ nhờ vào tổ chim khác. Vì vậy, khi đưa vào nuôi trong môi trường nhân tạo ta phải dùng tác nhân phụ để ấp trứng cho chim. Tỉ lệ nở phụ thuộc vào 2 yếu tố: là chất lưng phôi trứng, và kỹ thuật ấp.
Thường có 2 cách cơ bản để ấp trứng trĩ: 
Dùng vật nuôi khác có thân nhiệt và điều kiện ấp nở tương tự (thường dùng gà mái hoa mơ, gà tre …). Cách ấp này đơn giản như ấp trứng gia cầm thông thường tuy nhiên cho tỷ lệ thành công thấp và khó áp dụng cho nuôi quy mô lớn.
Dùng máy ấp : Sử dụng loại máy ấp trứng gia cầm thông thường để ấp. Thời gian ấp nở khoảng 22 – 23 ngày. Hiệu chỉnh nhiệt độ, độ ẩm tùy theo giai đoạn
Nhiệt độ ấp trong tuần đầu : 37,5 độ C, độ ẩm 55%
Tuần thứ 2 Nhiệt độ 37,3 độ C, độ ẩm 60%
Tuần thứ 3 trở đi nhiệt độ 37 độ C, độ ẩm 75%
(Lưu ý sử dụng hoàn toàn nước cất để tạo độ ẩm, không dùng nước bẩn, có chứa tạp chất sẽ làm ảnh hưởng đến quá trình bay hơi của nước)
Các tia máu hình thành trong trứng trĩ thường rất mờ và khó phân biệt.  Vì vậy đừng vội bỏ trứng ra khỏi lò sớm. Bản thân bên trong trứng trĩ cũng có chất hóa học bảo quản trứng rất tốt. Thường thì những quả trứng không có sống mà ấp tới 15 ngày vẫn không bị thối như trứng gà trứng vịt vẫn có thể ăn bình thường mà không nguy hại cho sức khỏe.

Sau nhiều năm nuôi thực nghiệm đến nay Vườn Chim Việt đã thành công trong phương thức ấp nở đạt tỉ lệ 70 – 80%. Tỉ lệ nuôi sống thành công sau ấp nở đạt 85% .
Trong thời gian tới Vườn Chim Việt sẽ đầu tư nghiên cứu quy trình thụ tinh nhân tạo cho trĩ đỏ để mang lại hiêụ quả sản xuất con giống tốt hơn đáp ứng cho sức mua của thị trường nội địa.

4) Chăm sóc chim qua các thời kỳ sinh trưởng

A) Nuôi chim con (giai đoạn từ 1- 3 tháng tuổi ): Chim được nuôi trong lồng nhỏ bằng lưới mắt cáo, sử dụng bóng điện hoặc đèn sưởi đám bảo nhiệt độ 25 – 27 độ C. Không nuôi chim con tại nơi có gió lùa, mưa tạt, che đậy cẩn thận để đảm bảo an toàn cho chim khỏi các vật nuôi khác tấn công: Chó, mèo, chuột. Khu vực nuôi thường xuyên được khử trùng định kỳ tối thiểu 15 – 20 ngày/lần .
Thức ăn: sử dụng loại cám viên dùng cho gà con, sử dụng loại máng ăn, uống tự chế hoặc máng dùng cho gà miễn sao đảm bảo vệ sinh. Nên cho lượng cám và nước vừa đủ, khi chim ăn hết nhấc máng ra vệ sinh và thay nước mới. Tránh để nước lưu lại sang ngày thứ 2. Với chim nhỏ sức đề kháng yếu ta sử dụng loại nước cất hoặc nước đun sôi để nguội cho chim uống.
B) Nuôi chim trưởng thành: Chim được nuôi trong lồng lớn sử dụng thức ăn dành cho gia cầm trưởng thành, gia cầm sinh sản (cám gà đẻ) kết hợp với thóc. Tỉ lệ pha tuỳ theo thời kỳ sinh trưởng của chim: có thể dùng tới 60% thóc trong khẩu phần thức ăn. Ngoài ra kết hợp cho ăn thêm các loại rau xanh: rau muống, rau lang, thân cây chuối thái nhỏ …. Hạn chế cho các loại thức ăn lạ: tôm, cua, cá có thể dẫn đến tình trạng chim bị tiêu chảy .
Trong quá trình nuôi đàn thường sảy ra hiện tượng chim cắn, mổ nhau: Vị trí mổ thường tập chung vào mắt, đỉnh đầu hoặc lỗ huyệt. Để hạn chế việc này ta có thể sử dụng 1 số phương thức sau:
+ Tách riêng cá thể chim bị đánh hoặc chim đánh ra khỏi chuồng nuôi từ 3 – 5 ngày. Sau đó thả lại bình thường.

+ Cho ăn bổ sung thêm 1 số khoáng chất: Ca, Zn. Có thể sử dụng loại thuốc trống cắn, mổ bán tại các tiệm thú y để pha vào thức ăn cho chim.
+ Cắt hoặc mài bớt phần mỏ dưới của chim (đây là liệu pháp bắt buộc trong quy trình nuôi công nghiệp theo quy mô lớn). Việc cắt hoặc mài mỏ dưới của chim không làm ảnh hưởng đến ngoại hình (vì phần mỏ dưới bị che khuất). Không ảnh hưởng đến quá trình sinh sản của chim trống. Vì thực chất chim trĩ đạp mái thời gian diễn ra rất nhanh  từ 15 -30 giây) không nhất thiết cần sự hỗ trợ của bộ mỏ, nếu có chỉ cần mỏ trên là đủ. Ngoài ra việc cắt, mài mỏ còn loại bỏ được nguyên nhân ăn trứng của chim. Đây là lý do một số người đã nuôi chim trĩ trong thời gian dài vẫn không thấy chim sinh sản. Tuy được xem là phương pháp kỹ thuật tiêu biểu và sử dụng rộng rãi trên thế giới song với người nuôi chim trĩ của Việt Nam lại quan niệm chim cắt mỏ là chim Trĩ của Trung Quốc. Thực tế trong danh mục các loại chim không có khái niệm chim trĩ đỏ TQ, chim Trĩ Thái Lan hay chim Trĩ Việt Nam. Mà đó chỉ là vùng phân bố của chim trĩ. Vì vậy chỉ có 1 loại trĩ đỏ khoang cổ duy nhất như hình trên khi đưa vào môi trường nuôi nhân tạo thì ngoại hình, trọng lượng của chim do người nuôi quyết định: Ví dụ : Nếu sử dụng 100 % cám tổng hợp làm khẩu phần ăn, chim trĩ sẽ rất nhanh lớn và có thể đạt trọng lượng >2 kg/con. Tuy nhiên chất lượng thịt thương phẩm sẽ giảm vì mất dần tính hoang dã của chim, đồng thời sức đề kháng của chim  cũng kém đi. Với chim mái có thể dẫn đến hiện tượng béo lú mà không sinh sản được.
Hiện nay trên 1 số diễn đàn mạng có đưa thông tin để phân biệt chim trĩ trung quốc và chim trĩ Việt Nam. Đó là phân biệt dựa vào ngoại hình và mỏ. Thực chất khi chim bố mẹ có cắt mỏ hoặc gẫy mỏ thì thế hệ chim con đẻ ra không hề bị ảnh hưởng.. Vì vậy phần lớn khách hàng của Vườn Chim Việt sau khi nhân giống sang thế hệ thứ 2 đã giữ nguyên lại mỏ chim con. Cách làm này chỉ thích ứng cho việc nuôi kiểng với số lượng nhỏ, nuôi ghép thành từng bộ, không thể nuôi đàn. Đây là quan niệm hoàn toàn sai lầm và thiếu cơ sở khoa học. Và cũng là 1 trong những nguyên nhân khiến nhiều bà con phải bỏ tiền ra mua chim trĩ với giá rất cao vì nghe quảng cáo là chim trĩ Việt.
Để khảng định được nguồn gốc chim cũng như chất lượng con giống bà con nên đến trực tiếp các trang trại gây nuôi có uy tín, được cấp phép của chi cục kiểm lâm sở tại. Tránh mua tại các tiệm chim hoặc thương lái vì chim mới bị nhập về thường bị nhốt trong môi trường chật, không được chăm sóc có thể mang sẵn mầm bệnh .

5) Phòng và trị bệnh:

A) Phòng bệnh :
Với chim trĩ giống mới nở: Sử dụng các loại kháng sinh đặc trị Ecoli hoà vào nước uống với liều lường bằng 2 lần so với hướng dẫn trên bao bì (dùng Vime-Coam, Coliquin …)
Khi chim từ 5 – 7 ngày tuổi tiến hành nhỏ mắt, mũi bằng vaccin lasota. Mỗi cá thể chim từ 1 – 2 giọt (nhỏ 2 lần, lần sau cách lần trước 15 ngày)
Khi chim 2 tuần tuổi dùng vaccin Gum cho uống. Khi chim ở độ tuổi 2,5 tháng bắt đầu chủng Newcastle và vaccin tụ huyết trùng. Sau đó định kỳ 2,5 – 3 tháng chủng lại 1 lần
Vị trí tiêm: tiêm dưới da vào ức, lườn chim, không tiêm vào bắp chim có thể dẫn đến hiện tượng liệt chim nếu tiêm không đúng kỹ thuật
Với các dạng cúm gia cầm, tiêm phòng theo lịch cụ thể của từng địa phương.
B) Trị Bệnh:
Các bệnh thường gặp khi nuôi chim trĩ đỏ:
Bệnh tiêu chảy, Ecoli: chủ yếu sảy ra sau quá trình vận chuyển hoặc môi trường nuôi không đảm bảo. Dùng Vaccin đặc trị Ecoli cho gia cầm tiêm hoặc cho uống (liều lượng bằng 2,5 lần hướng dẫn trên bao bì)
Bệnh về đường hô hấp: (hen phổi, nấm phổi): Chim có hiện tượng thở khò khè, chảy nước mũi, thở ngáp rồi chết. Nguyên nhân do thay đổi thời tiết, hoặc mật đồ nuôi dày

Cách trị: Dùng thuốc đặc trị hen của gà nhỏ trực tiếp với liều dùng bằng 2 lần hướng dẫn sử dụng trên bao bì. Điều chỉnh lại mật độ nuôi, vệ sinh chuồng nuôi bằng thuốc khử trùng.
Bệnh đau mắt (sưng mặt):

Biểu hiện: Mắt chim có màng đục nhắm lại, 1 trong hai bên má sưng

Chim bị mù dẫn đến không thể tự ăn, uống được mà chết

Cách trị: Dùng thuốc nhỏ mắt của người nhỏ từ 3 – 5 giọt. Kết hợp với tiêm nếu phát hiện trong mắt có giun, sán.
Ngoài ra trong quá trình nuôi chim trĩ thường mắc 1 số bệnh khác ít thấy biểu hiện trên gia cầm thông dụng. Để đảm bảo tỉ lệ nuôi thành công thì khâu vệ sinh chuồng trại là 1 yếu tố rất quan trọng. Đồng thời những cá nhân mới gây nuôi nên đến trực tiếp các trang trại, cá nhân có nhiều năm kinh nghiệm nuôi trĩ để tham khảo học tập kinh nghiệm.

6) Thị Trường và đầu ra cho sản phẩm

Chim trĩ đỏ trong thời điểm hiện tại và những năm tới chủ yếu ở giai đoạn sản xuất con giống cho nhu cầu làm cảnh. Theo khảo sát của Vườn Chim Việt với tình hình phát triển hiện nay thị trường chim trĩ thịt của Việt Nam chỉ có thể chính thức đi vào hoạt động sau 3 – 5 năm tới. Số người nuôi chim trĩ đỏ tại nước ta còn rất hạn chế, chưa có trang trại nuôi theo quy mô lớn. Chủ yếu vẫn dừng lại ở mức độ nhỏ lẻ từ 1 đến vài chục cá thể. Nguyên nhân chủ yêu do người dân còn thiếu thông tin về kỹ thuật cũng như lo ngại yếu tố đầu ra sản phẩm. Hiện giá bán trên thị trường của loại chim này khá cao và có su hướng tăng ổn định trong những năm gần đây. Tuy nhiên hiện nay trên thị trường chim trĩ được giao bán với nhiều mức giá khác nhau tuỳ theo từng gia trại. Vì vậy người mua cũng rơi vào tình trạng hên xui và thương thì mua phải mức giá rất cao. Để bình ổn mức giá cho thị trường chim Trĩ Đỏ. Vườn Chim Việt đã công khai bảng niêm yết giá trên trang web của trại nuôi www.vuonchimviet.com để bà con tham khảo. Đồng thời đây cũng là khung giá chuẩn (áp dụng cho từng thời điểm) để bao tiêu lại đầu ra sản phẩm cho khách hàng của Vườn Chim Viêt. Giá bao tiêu = 70 % giá niêm yết bán ra)